وبلاگ

واقعه‌ی غدیر یکی از بزرگ‌ترین حوادث دینی و سرنوشت‌ساز در تاریخ اسلام است که در سال دهم هجرت، هنگام بازگشت پیامبر (ص) از حجة‌الوداع در منطقه‌ی غدیر خم و با حضور هزاران نفر رخ داد. در این روز پیامبر (ص) از جانب خداوند بلند مرتبه،‌ حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بعد از خود ، امامت امت و پرچم هدایت منصوب کردند تا آنان را از سقوط و تباهی دوران  حفظ نمایند . آیات تبلیغ و اکمال دین و… که در جریانات غدیر خم نازل گردید، همچنین تأکیدهای فراوان پیامبر اکرم (ص) و بیعت حاضرین در غدیر با امیرالمؤمنین ، علی (ع) به دستور پیامبر (ص) نشان از اهمیت و جایگاه عظیم این انتصاب دارد .

 

این واقعه در فراز و فرود‌های تاریخی و جریانات سیاسی، همواره مورد مناقشه بوده است. اکثر شیعیان سعی كرده‌اند با روش‌های

 گوناگون به اثبات و زنده نگه داشتن واقعه‌ی غدیر بپردازند. یکی از مهمترین راه‌های اثبات غدیر، تبلور آن در اسناد تاریخی و مذهبی است؛ در کنار اسناد فوق،‌ متون ادبی نیز تصویرگری زیبا بر این حقیقت تاریخی بوده‌اند. ادبیات یکی از ابزارهایی است که پیوسته در خدمت مردم بوده و نویسندگان و شاعران از آن به عنوان ابزاری برای بیان افکار و عقاید خویش بهره برده‌اند . غدیرتنها واقعه‌ای است که در میان تاریخ  وقایع اسلام از همان ابتدا مورد توجه شاعران قرار گرفت و در گذر قرن‌ها در ادب و فرهنگ مردم حضور داشته و شاعران مذاهب مختلف را واداشته تا درباره‌ی آن هنرنمایی کنند.

 

شعرای بسیاری در طول تاریخ ادبیات بشر، غدیر را دست‌مایه‌‌ اشعار خود قرار داده‌اند و آثار نغز بسیاری در این زمینه آفریده‌اند . شاعران ولایت‌مدار و متعهد دوره بازگشت ادبی به فراخور دانش ، استعداد ، توانایی و ذوق خویش از این دریای بیکران توشه‌ها برداشته و بهره‌ها برده‌اند و با وصف واقعه‌ی غدیر، ضمن ابراز ارادت خود به آستان امیرالمؤمنین(ع) به پایداری و تثبیت ولایت ایشان، كمك كرده‌اند. این گونه اشعار كه معمولاً در قالب قصیده و مدح امیرالمؤمنین، علی(ع)‌،‌ توصیف واقعه‌ی غدیر، بیان حقیقت تاریخی آن و حقانیت ولایت امام علی(ع)‌ سروده می‌شود،‌ غدیریه نام دارد. غدیریه‌ها علاوه بر ارزش هنری و ادبی ، که برخاسته از ایمان خالص شاعران است، در دنیای ادب جایگاه والایی دارند و از لحاظ تاریخی اسنادی معتبر به شمار می‌آیند.

شاهنامۀ فردوسی بزرگترین منظومۀ حماسی زبان فارسی و آیینۀ تمام نمای فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم ایرانیان است. این شاهکار بزرگ ادبی، دارای شهرتی جهانی بوده و به مثابۀ شناسنامه و سند هویّت ملّت ماست. شاهنامه سرگذشت قوم ایرانی را از آغاز آفرینش جهان و نخستین فرمانروایان ایران تا زمان شکست آخرین امپراتور ساسانی از سپاه اسلام، دربر می‏گیرد، بنابراین از داستان­های بسیاری تشکیل یافته و محدودۀ زمانی آن نیز طولانی است. اشخاص متعددی در داستان­های آن نقش­آفرینی کرده­ و با اقدامات خود در روند داستان­ها تأثیرگذار و از آن‏ها تأثیرپذیر بوده­اند. آشنایی با این اشخاص گرچه ممکن است مطلوب و دلخواه باشد؛ امّا مطالعۀ حوادث زندگانی و اقدامات فرد فرد آن‏ها با توّجه به حجم شاهنامه مستلزم صرف زمان بسیاری است و نیز هیچ منبع مدوّن و طبقه بندی شده‏ای وجود ندارد تا هر پژوهشگری بتواند بدون جست وجوی بخش اعظمی از شاهنامه و مطالعه تک تک ابیات آن، به آسانی به اطلاعاتی که نیاز دارد دسترسی پیدا کند.

 

پژوهش حاضر به منظور تسهیل در امر دستیابی به اشخاص داستان­ها و حوادث زندگی آن­ها کوشیده است فهرستی موضوعی از اشخاص

 شاهنامه به دست دهد تا ابتدا مانند هر فهرست دیگری با ترتیب الفبایی بتوان به سهولت و  بدون اتلاف وقت و سردرگمی شخصیّت مورد نظر را از میان اشخاص بسیاری که نامشان در شاهنامه آمده است، یافت؛ و سپس با مراجعه به نام آن شخص به تمامی حوادث زندگی و اقدامات او پی برد و بر مطالب داستان­ها احاطۀ کافی پیدا کرد. همچنین در ارائه مطالب سعی شده است تا جایی که ممکن است بین ماجراهای مربوط به هر شخص پیوند و نظم منطقی رعایت شود تا موضوعات گسیخته و در حکم یادداشت‏های پراکنده نباشد. هدف ما این بوده‏است که خوانندگانی که قصد مطالعه و آشنایی با هر یک از اشخاص شاهنامۀ فردوسی را دارند و بنا به هر علّتی امکان بررسی تمامی ابیات، برای آن­ها فراهم نیست با صرف مدّت زمان کمتری از رفتارها واقدامات شخص مورد نظر خود آگاهی پیدا کنند.

 

مبنای این پژوهش شاهنامۀ تصحیح آقای «جلال خالقی مطلق» می باشد. به منظور انجام یافتن این پژوهش، ابتدا تمامی ابیات به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفته و پس از استخراج عناوین اشخاص و معرفی کوتاه آن‏ها، حوادث زندگی و اقدامات آنان بررسی و به صورت فهرست موضوعی طبقه­بندی شده‏است. این پژوهش به بررسی حدود دوازده هزار و چهار صد بیت از اثر بی بدیل حکیم ابوالقاسم فردوسی پرداخته و با توجّه به حجم این اثر و حضور پادشاهان و اشخاص متعدد در آن تقریباً به پادشاهی بیست وهفت پادشاه وصد وهفتاد وشش شخصیّت دیگر انجامیده است. محدودۀ آن از زمان پادشاهی گشتاسپ و قسمت هفت خان اسفندیار شروع و به پایان پادشاهی قباد منتهی شده است.

 

همچنان که اشاره شد تکیه این تحقیق، عمدتاً بر اقدامات و کارکردهای شخصیت‏هاست. اقداماتی مانند جنگ، پیروزی، شکست و موارد بسیار دیگر که ساختار زندگانی شخصیّت­های مطرح و گمنام شاهنامه را نمایان می‏سازد؛ اما در عین حال این اعمال و رفتار، خواه‏ناخواه معرّف شخصیت‏ها و ویژگی­های فردی آنان نیز می‏باشد. برای نمونه با بررسی اقدامات” اسفندیار”مشخّص می­شود که او تابع قانون، نظم، وظیفه و پیرو دستور پادشاه است. “رستم” نسبت به ایران، شاه و پهلوانان وفادار و فداکار ؛ ولی سخت حیثیّت پرست است.” اسکندر” شیفتۀ جهانگیری و اقتدار است.” بهرام گور” عاشق عیش و عشرت و شکار است.” نوشین روان” مظهر عدالت به شمار می­رود و شخصیّت­های درجۀ دوم  مانند” پشوتن” و ” ارسطالیس” مظهر خیرخواهی و دلسوزی هستند. خلاصه اینکه هر یک از اشخاص در شاهنامه- که تعداد آن‏ها نیز بسیار است- ویژگی­های خاصّ خود را دارند

در عصری كه بدان عصر انفجار اطلاعات گفته می‌شود و روزانه هزاران داده به صورت منابع دیداری و شنیداری، چاپی و غیرچاپی، در سراسر جهان تولید می‌شود و به انبوه چندمیلیونی اطلاعات موجود می‌پیوندد؛ وجود كتاب شناسی‌ها، با توجه به نقش بنیادین تحقیق، برای دسترسی هرچه زودتر منابع و جلوگیری از تكرار چندباره پژوهش‌های انجام شده، برای محققان و علاقمندان، ضروری به نظر می‌رسد. كتاب شناسی حاضر كه پایان‌نامه مقطع كارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی است؛ با همین هدف گردآوری شده است. این كتاب شناسی كه نوعی كتاب شناسی موضوعی و توصیفی به شمار می‌رود و برپایه آیین نگارش علمی نوشته شده است؛ كتاب‌ها، مقاله‌ها و

 پایان‌نامه‌هایی را كه در فاصله سالهای 1300 تا 1383 دربارة دستور زبان فارسی و گویش‌های ایرانی نوشته شده است، معرفی می‌كند. همچنین مواردی چون پرسش و پاسخ‌ها، نكته‌ها، گزارش‌، و مصاحبه و معرفی كتاب نیز آورده شده است. منابعی كه توسط گردآورنده به طور مستقیم دیده نشده است. این اثر، با نمایه‌هایی چون نمایه عنوان و نمایه اشخاص پایان می‌یابد

 

پیشگفتار:

 

آموختن دستور زبان آنقدر اهمیت دارد كه حضرت علی (ع) می‌فرماید: «العلمُ ثلاثَةٌ: الفقهُ لِلْأدیانِ و الطِب‌‌ُّ لِلْأبدانِ و النحوُ لِل‍ِّسانِ»؛ یعنی علم سه گونه است: علم فقه برای دین‌شناسی، علم طب برای سلامت بدن و علم نحو برای حفظ زبان.»[1]؛ نیز جلال‌‌الدین همایی می‌نویسد: «قواعد و اصول یك زبان، درست در حكم قوانین یك كشور است. از كشوری كه قانون در آن حكم‌فرما نیست؛ جز هرج و مرج چه انتظار باید داشت؟»[2]؛ همچنین محمدرضا دایی جواد در كتاب دستور خود آورده است: «ما باید رعایت قواعد زبان را مثل رعایت قوانین كشور و آداب لباس پوشیدن محترم بشماریم و غلط ننویسیم و درست سخن بگوییم زیرا نظم جامعة ادبی نیز مانند انتظامات دیگر جوامع قابل احترام است.»[3]

 

بنا به تأكیداتی این چنین و ضرورت حفظ استقلال و صیانت هرچه بیشتر زبان فارسی، به خصوص در طی قرن اخیر، بسیاری از اندیشمندان این سرزمین همت گماردند تا پژوهش‌های ارزشمندی را دربارة دستور زبان فارسی آغاز كنند. مجموعة حاضر، به پاس قدردانی از تمامی آنانی كه در این راه بذل جان و عمر كردند و نیز احترام به امر اطلاع‌رسانی در كمترین زمان ممكن، كتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی را كه در فاصله سال‌های 1300 تا 1383 ه‍ .ش. نوشته شده است؛ همراه با اطلاعات كتاب شناسی آن آثار به شیوة نگارش علمی، فراهم آورده است. بدون شك در این كتاب شناسی برخی از آثار نوشته شده بنا به دلایل مختلفی از قلم افتاده و با وجود مرور چندین باره آن، نقایصی در آن راه یافته است كه نگارنده را عذرخواه اهل پژوهش می‌كند. امید است كه توصیه‌های اهل تحقیق تكمیل‌كننده این اثر باشد

……………………………………………………………………………………………………………………………………….1

 

1. تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق……………………………………………………………………….2

1-1. پرسشهای اصلی………………………………………………………………………………………………………………2

 

2. فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………………………..3

 

2. ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..4

 

2. هدفها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق………………………………………………………………..4

فصل اول ( کلیات )………………………………………………………………………………………………………………….5

 

شرایط اجتماعی ، سیاسی ، و فرهنگی دوران دو شاعر…………………………………………………………..6

1. دوران انقلاب مشروطه…………………………………………………………………………………………………………6

1-1. نگاهی به عوامل دخیل در پیروزی انقلاب مشروطه………………………………………………………7

 

1-2. برجسته ترین ویژگیهای و مؤلفهای ساختاری شعرهای سیاسی اجتماعی مشروطه…….8

 

2. مشروطه تا سقوط رضاخان ………………………………………………………………………………………………..8

 

2. به حکومت رسیدن محمدرضا پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332 ………………………………..9

3-1.رخدادهای ادبی وفرهنگی این دوره(به حکومت رسیدن محمدرضاپهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332)9

 

4. کودتا 28مرداد تا انقلاب اسلامی در 1357…………………………………………………………………….10

4-1. رخدادهای ادبی – فرهنگی این دوره (کودتا 32 مرداد تا انقلاب 1357)………………….11

 

5. انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی میان ایران و عراق ………………………………………………11

5-1. برخی وقایع مهم در این دوره (انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی)………………………12

 

6. دوران سازندگی پس از جنگ تحمیلی……………………………………………………………………………12

6-1. دو شاخة مجزا در فضای پس از جنگ…………………………………………………………………………13

 

فصل دوم ( ژاله قائم مقامی)…………………………………………………………………………………………………15

 

مختصری از زندگی نامة ژاله قائم مقامی………………………………………………………………………………16

 

1. توجه به ائمه اطهار……………………………………………………………………………………………………………17

 

1. عشق………………………………………………………………………………………………………………………………….19

 

1. محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………………………………..22

 

1. تحصیل و تعلیم و تربیت…………………………………………………………………………………………………..24

 

1. انتقاد از شرایط زنان………………………………………………………………………………………………………….25

 

1. سخن گفتن با اشیاء بی زبان……………………………………………………………………………………………28

2. 

3.  

 

1. مرگ عزیزان……………………………………………………………………………………………………………………..32

 

1. چند زنی……………………………………………………………………………………………………………………………38

 

1. طلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………36

 

1. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان……………………………………………………………………………..38

 

1. انتقاد از بخت و اقبال……………………………………………………………………………………………………..41

 

1. مرد………………………………………………………………………………………………………………………………….44

 

1. زن…………………………………………………………………………………………………………………………………..47

 

1. ازدواج……………………………………………………………………………………………………………………………..51

فصل سوم (سیمین بهبهانی)………………………………………………………………………………………………..54

 

مختصری از زندگی نامة سیمین بهبهانی……………………………………………………………………………..55

 

1. توجه به ائمه اطهار……………………………………………………………………………………………………………56

 

1. عشق………………………………………………………………………………………………………………………………….59

 

1. محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………………………………..62

 

1. تحصیل و تعلیم و تربیت…………………………………………………………………………………………………..64

 

1. انتقاد از شرایط زنان………………………………………………………………………………………………………….66

 

1. سخن گفتن با اشیاء بی زبان……………………………………………………………………………………………69

 

1. مرگ عزیزان……………………………………………………………………………………………………………………..73

 

1. چند زنی……………………………………………………………………………………………………………………………77

 

1. طلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………79

 

1. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان……………………………………………………………………………..81

 

1. انتقاد از بخت و اقبال……………………………………………………………………………………………………..84

 

1. مرد………………………………………………………………………………………………………………………………….86

 

1. زن…………………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

1. ازدواج……………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

1. موضوعات دیگر………………………………………………………………………………………………………………95

فصل چهارم ( تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر)…………………………………………………………………97

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع توجه به ائمه اطهار……………………………………..98

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع عشق…………………………………………………………..99

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع محبت به فرزندان…………………………………….101

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع تحصیل وتعلیم و تربیت…………………………..103

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از شرایط زنان………………………………..105

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع سخن گفتن با اشیاءبی زبان…………………….107

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرگ عزیزان…………………………………………….110

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع چند زنی…………………………………………………..112

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع طلاق………………………………………………………..113

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع آزادی خواهی وپی گیری حقوق زنان…..115

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از بخت و اقبال…………………………….117

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرد…………………………………………………………118

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع زن………………………………………………………….120

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع ازدواج…………………………………………………….123

 

1. مقایسه ی دو شاعر به لحاظ گستردگی موضوع…………………………………………………………125

فصل پنجم (نتایج )…………………………………………………………………………………………………………….126

 

نتایج این تألیف ………………………………………………………………………………………………………………….127

 

کتابنامه……………………………………………………………………………………………………………………………….130

در مورد نثر و انواع آن تعریف­­­ها و توضیحات زیادی در کتب مختلف سبک شناسی و نثر فارسی ارائه شده است. «نثر فارسی در مجموع شامل کلیه آثار منثوری است که از قرن چهارم تا دوران معاصر در زبان فارسی نوشته شده است» (روزبه،11:1384). این آثار منثور شامل قصه، داستان، رمان، داستان کوتاه و بلند … می­شود که در جریان تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به نثر معاصر رسیده است. تجربه و آثار موجود در زبان­های مختلف بیانگر این موضوع است که در میان ملل و اقوام مختلف دوره کودکی نثر همزمان با دوره رسایی و بلوغ شعر است. یعنی آن زمان که شعر به اوج خود رسیده، نثر وارد دوره کودکی خود شده است. با همین شروع دیر هنگام تحولات زیادی را پشت سر گذاشت و به زودی به کمال و بلوغ رسید(ر.ک.صبور،37:1384).

 

نثر فارسی از آغاز تا امروز از لحاظ سبک و محتوا تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. نثر امروز حاصل تغییر و تحولات چهاردوره نثر است. دوره اول که نثر فارسی روان و ساده بود مثل تاریخ سیستان. دوره ی دوم نثر، نفوذ نثر عربی در فارسی و جملات طولانی و استشهاد به آیات قرآنی نثر را به سوی پیچیدگی کشاند همچون تاریخ بیهقی. در دوره سوم به دلیل تاثیرپذیری از زبان عربی ورود صنایع و تکلفات لفظی در زبان منجر به نثر فنی می­شود. کلیله و دمنه و مقامات حمیدی نمونه نثر مصنوع هستند. در قرن هفتم نثر دو سبک و طریقه را دنبال می­کند. سبک گلستان که نثر ساده و مرسل است، نثر فنی و مصنوع مانند تاریخ وصاف، نفثه المصدور. در قرن سیزدهم هجری به تقلید از سبک خراسانی ساده نویسی رواج می­یابد و در قرن چهاردهم به واسطه عوامل چندی چون تاسیس دارالفنون و ترجمه و….، تحولی عظیم در نثر به وجود می­آید و نثر رویکردی جدید را دنبال می­کند (ر.ک.رزمجو،1382؛175).

 

تاسیس دارالفنون در نخستین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به همت و کوشش بزرگ مرد ایران، میرزا تقی خان امیرکبیر بی­تردید تنها نقطه روشن و چشم گیر فرهنگی در تاریخ ایران آن روزگار بود. ورود چاپخانه به ایران، آغاز روزنامه نویسی، گسترش کتاب و روزنامه باعث دگرگونی نثر فارسی از جهات شکل و محتوا شد.(ر.ک.صبور،185:1384). نثر در سال‌های تولد خود بیشتر در خدمت درباریان بود به همین دلیل از زبان درباری پیروی می­کرد. با شروع نهضت مشروطیت و تغییر و تحولات سریعی که بعد از انقلاب مشروطیت افتاد، نثر به زبان مردم نزدیک شد و از لباس فاخر خود بیرون آمد. نوشتن سفرنامه ، انتشار روزنامه و ترجمه­­­ کتابهای اروپایی به این تحولات دامن زد و گرایش به ساده نویسی و تغییر محتوا در نثر رواج یافت. نویسندگان مشروطه منشأ تحول و دگرگونی اساسی در ادبیات ایران شدند. نخستین نشانه­های تحول نثر را بعد از نثر منشیانه و سفرنامه­ای باید در ترجمه­های دوران قاجار دید. سیاحت نامه ابراهیم بیگ و مسالک المحسنین عبدالرحیم طالبوف، اولین جرقه­های رشد داستان نویسی هستند. در این دوران ایرانیان از راه ترجمه با سرچشمه­های ادب اروپا و نثر داستانی و مکاتب ادبی آشنا شدند. این آشنایی باعث تأثیر عظیمی بر ادبیات شد. اعزام محصلان به خارج از کشور و ورود چاپخانه توسط عباس میرزا از جمله اقدامات مفیدی بود که در جهت پیشرفت نثر و آشنایی ایرانیان با اروپا در ادبیات این مرز و بوم موثر واقع شد. (ر.ک.مهروز،55:1380).